6.Ünite Madde Döngüleri (Kısa Özet)
Madde Döngüleri
Doğada karbon, su, oksijen, azot ve oksijen gibi maddeler devirli olarak kullanılır. Doğadaki hiçbir madde ortamdan kaybolmaz; ancak çeşitli kimyasal ve fiziksel değişimler geçirebilir. Maddelerin canlılar ve cansız çevreleri arasındaki dolaşımına ekolojik madde döngüleri denir.
Su Döngüsü
Doğadaki su döngüsü denizler, karalar, göller, nehirler gibi cansız ortamla canlılar arasında olur. Bu sırada kısa döngü ve uzun döngü olmak üzere iki farklı döngü gerçekleşir. Kısa döngüde denizler, göller ve nehirlerdeki sular buharlaşır. Oluşan buhar, yağmur ve kar olarak yeryüzüne geri döner. Uzun döngüde, karalardaki buharlaşma ve canlıların solunum, terleme gibi olaylarla verdikleri su buharı atmosfere karışır. Bunlar, tekrar yağmur, kar olarak karalara ve denizlere döner. Bunun bir kısmı da yer altı sularını oluşturur .
Karbon Döngüsü
Karbon doğada hem mineral biçiminde (kömür, elmas, gaz olarak veya suda çözünmüş durumda karbon dioksit olarak) hem de organik (canlıların yapısındaki karbonhidratlarda, proteinlerde vs.) biçimde bulunur.
İnsanlar, hayvanlar ve bitkiler oksijenli solunum yaptıklarında atmosfere CO2 gazı verirler. Kömür, petrol ürünleri gibi fosil yakıtların yakılması ve orman yangınları da atmosfere CO2 salınmasını sağlar. Bu CO2 fotosentez yapan yeşil bitkiler tarafından alınır ve besin üretiminde kullanılır. Böylece CO2 deki karbon yeniden canlılara geçer bu canlıların ölmesiyle toprağa karışan karbon fosil yakıtların oluşmasına neden olur. Yine deniz ve okyanuslarda çözünen CO2 kireç taşı oluşumuna neden olmaktadır; fotosentez ve solunum olayları deniz ve okyanuslarda da gerçekleşir.
Oksijen Döngüsü
Oksijen döngüsü, atmosferdeki oksijenin bitki ve hayvanlar tarafından kullanılması ve ardından çevreye geri verilmesiyle gerçekleşir. Bu döngü, dört ana aşamadan oluşur: fotosentez, solunum, bozunma ve yanma.
Fotosentez aşamasında, bitkiler güneş ışığı ve karbondioksit kullanarak organik maddeler üretirler ve aynı zamanda atmosferden oksijen üretirler.Solunum aşamasında, bitkiler ve hayvanlar organik maddeleri enerji üretmek için kullanır ve bu sırada atmosferden oksijen tüketirler.Bozunma aşamasında, ölü bitki ve hayvanların ayrışması sonucu atmosfere karbondioksit ve diğer gazlar salınırken, aynı zamanda bu süreçte oksijen de açığa çıkar.Yanma aşamasında, fosil yakıtların, ormanların veya diğer organik maddelerin yanması sonucu atmosfere karbondioksit ve diğer gazlar salınırken, aynı zamanda bu süreçte oksijen tüketilir.
Oksijen döngüsü, doğal kaynakların insan faaliyetleri tarafından etkilenmesiyle değiştirilebilir. Örneğin, orman yangınları, fosil yakıt kullanımı ve araçların egzoz gazları atmosferdeki oksijen seviyelerini düşürebilir. Ayrıca, çevre kirliliği, toprak erozyonu ve aşırı tarım faaliyetleri de oksijen döngüsünü etkileyebilir.Bu nedenle, oksijen döngüsünün korunması ve oksijenin sürdürülebilir şekilde kullanılması için doğru şekilde yönetilmesi gerekmektedir. Fosil yakıt kullanımını azaltmak, orman yangınlarını önlemek, atık yönetimini doğru şekilde yapmak, çevre kirliliğini azaltmak, toprak erozyonunu önlemek, organik tarım uygulamalarını benimsemek ve sürdürülebilir kalkınma için politika ve yönetmeliklerin uygulanması gibi tedbirler alınarak oksijen döngüsünün korunması sağlanabilir.
Azot Döngüsü
Havada yer alan azot, yeryüzüne yağmur, yıldırım ve şimşek gibi hava olayları sayesinde, nitrik asite dönüşerek inmektedir. Yeryüzüne inen nitrik asit, toprakta bakteriler tarafından azot tuzlarına ve nitratlara dönüştürülür ve azot dolaylı yoldan bitkiler tarafından kullanılır. Aynı zamanda baklagillerin köklerinde yaşayan rhizotunu bakterileri ve siyanobakteriler havanın serbest azotunu bitkilerin kullanabileceği forma dönüştürerek toprağa bağlar.Otçul canlılar bitkileri yiyerek vücutlarına dolaylı yoldan azotu alırlar.Etçil canlılar ise otçul canlıları yiyerek vücutlarına dolaylı yoldan azotu alırlar.
8.Sınıf 6.ünite ''Madde Döngüleri'' konu anlatımının PDF biçiminde tamamına aşağıda verilen linkten ulaşabilirsiniz.
https://www.hadifene.com/6unite-enerji-donusumleri-ve-cevre-bilimi--madde-donguleri